Meltem Uluslararası Taşımacılık ve Ticaret AŞ.

Ödeme şekillerinin bazıları daha çok alıcının, bazıları da daha çok satıcının yararına olduğundan, mal bedelinin hangi ödeme şekline göre ödeneceği taraflar arasında yapılacak pazarlık ve varılacak anlaşma sonucunda belli olur. Mal bedelinin hangi dövizle ve hangi ödeme şekline göre ödeneceği tarafların aralarında yaptıkları satış sözleşmelerinde kararlaştırılır.
 

Genellikle mal bedeli ödemesinin sevkiyattan sonra yapılması tercih edilir. Ancak sipariş edilen malın üretilmesi için gerekli finansmanın oluşturulması eğer sözleşme hükümleri içinde yer alıyorsa mal bedelinin bir kısmı veya tamamı satıcıya peşin ödenir. Bu durumda satıcıya güvenilmesi veya garanti sağlanması gerekir.
 

Satıcının mallar sevkedilir edilmez ödemenin yapılacağından emin olmak istemesine karşı alıcı da, satış sözleşmesinde kararlaştırılan nitelikteki malın belirlenen yerden süresi içinde sevk edilmesi ve malın gümrüklerden çekilebilmesi için belirli vesaikin gerekli süre içinde ibraz edilmesi halinde satıcıya ödemenin yapılmasını arzular.
 

Keza satıcı, alıcının güvenilir ve mali durumunun güçlü olması karşısında satış konusu mala ait ödemenin sevkiyat yapıldıktan veya malın varışından sonra ibraz edeceği sevk vesaiki mukabilinde yapılmasına veyahut vadeli bir poliçenin kabulü karşılığında ödemenin belli bir süre sonra yapılmasına, ya da alıcı tarafından mal satıldıktan sonra ödemeye rıza gösterebilir.
 

Uluslararası uygulamada kullanılan çeşitli ödeme sistemleri bu farklı isteklerin gerçekleştirilmesine olanak sağlamaktadır.Uluslararası ticarette uygulanan belli başlı beş ödeme şekli bulunmaktadır.
 

 

Bu ödeme şekli, satın alınan mala ait bedelin, sipariş verildiği anda peşin olarak transfer edilmesidir. Mal ve sevk evrakı doğrudan alıcı adına gönderilir ve alıcı daha önce yapmış olduğu transfere ait Döviz Satış Belgesi ve kendisine gelen sevk evrakı ile malını gümrükten çeker. Genellikle özel sipariş üzerine üretilen malların satışında kullanılmaktadır.
 

Peşin ödeme, en fazla ihracatçının yararına olan sattığı malın bedelinin hemen tahsilini sağlayan ithalatçının ödememe ihtimalini ortadan kaldıran ödeme şeklidir. Satıcının sermayesini uzun süre bağlı kalmaktan kurtarır.
 

Bu ödeme şeklinde, alıcı firma için büyük riskler söz konusudur. Peşin yapılan bir ödeme sonrasında, anlaşma konusu malın sevk edileceğine dair bir garanti mevcut değildir. Mal, istenildiği kalitede ve zamanında sevk edilecek midir? Sevk evrakı, istenildiği şekilde tanzim edilmiş midir? Alıcı firmanın eline zamanında geçecek midir? Bu sorular, peşin ödemeli işlemlerin, belirli bir güven üzerine yapılmasının şart olduğunu ortaya koymaktadır. Bazı ülkeler kambiyo rejimleriyle, dövizlerin peşin olarak transferini ve ihracatın gerçekleşmemesi dolayısıyla dövizlerin geri iadesini özel kayıtlamalara tabi tutmuştur.
 

Satıcı firmanın, malı yükledikten sonra kendi ülkesindeki bir banka aracılığıyla, sevk evrakını alıcının bankasına göndermesi şeklinde işleyen bir ödeme şeklidir. Bu ödeme şeklinde alıcı firma, kendi bankasından sevk evrakını alırken ödemeyi de yapar. Bunun dışında, sevk evrakı belli bir KABUL işleminin yapılması karşılığında da alıcı firmaya teslim edilebilir. Ödeme karşılığında yapılan teslime Documents Against Payment (D/P), kabul karşılığında yapılan teslime Documents Against Acceptance (D/A) denilmektedir.
 

Satıcı firmanın malı alıcı adına gönderdikten başka sevk evrakını da doğruca alıcı firmaya gönderdiği bir ödeme şeklidir. Sevk evrakı banka aracılığıyla gönderilse bile şartsız olarak alıcıya teslim edilir. Bu ödeme şeklinde, alıcı firma hiçbir şarta bağlı olmaksızın, malını gümrükten çekip mal bedelini anlaştıkları süre içerisinde serbestçe satıcı firmaya transfer edebilmektedir. Bu nedenlerle de daha çok birbirini tanıyan ve güvenen firmalar arasında uygulanmaktadır.

 

Bu ödeme şeklinde ödemeye esas teşkil eden, belli bir ödeme vadesi taşıyan POLİÇE ' dir. Poliçe sevk evrakı arasında bankaya ibraz edilir ve alıcı tarafından kabul edilir. Eğer bu kabule, ihbar bankasının da katılması isteniyorsa buna AVAL denilmektedir. Poliçenin vadesinden evvel kırdırılma imkanı da bulunmaktadır. Ayrıca bu ödeme türünde ana borca faiz talep edilmesi de mümkündür. Bu taktirde faiz için ayrı bir poliçe tanzim edilmesi gerekmektedir. Kabul Kredili Ödeme, sevk evrakı arasında bir Poliçe bulunmasıyla, bütün ödeme şekillerinde uygulama alanı bulabilmektedir.
 

Akreditif basitçe, şarta bağlı ödeme taahhüdü olarak tanımlanabilir. Alıcı ve satıcının, üzerinde anlaştığı satış şartlarını bankaları aracılığıyla birbirlerine iletip, bu şartlara uyulması kaydıyla, bankaların ödeme yapabilmesi esasına dayanmaktadır. Akreditifte 4 ana taraf vardır.
 

Akreditif Amiri (Applicant): ithalatçı olup, kendi bankasına akreditif açtırma talimatı veren taraftır.

Amir Banka (Issuing Bank): İthalatçının talimatı üzerine ihracatçı lehine akreditif açan ve bunu ihracatçının bankasına bildiren taraftır.

İhbar Bankası (Advising Bank): Gelen akreditifi ihracatçıya ihbar eden yerli bankadır.

Lehdar (Beneficiary): Adına akreditif açılan, malı gönderip uygun sevk vesaikini bankaya ibraz ederek parasını tahsil edecek olan taraf yani ihracatçıdır.

Bu ödeme şeklinde Satıcı, belirlenen şartlara uyduğunu birtakım evrak ile ispatlamakta ve böylece parasını tahsil edebilmektedir. Alıcı ile satıcının belirlediği şartların tümünü içeren banka yazısına, Akreditif Küşat Mektubu denir. Bankaların birbirleri ile uyumlu ve ortak esaslar çerçevesinde çalışmalarını sağlamak üzere, Milletlerarası Ticaret Odası (ICC), Akreditifli Ödemelerde Uyulması Gereken Yeknesak Teamüller ve Uygulamalar (UCP-600) adı altında bir takım kuralları içeren bir broşür yayımlamıştır. Dünyanın birçok ülkesinde birçok banka bu kurallara uygun çalışmakta ve böylece bankalar birbirlerinin hangi durumlarda, nasıl hareket edeceklerini bilebilmektedirler. Bu da bankaların uyumlu çalışmasını sağlamaktadır.

Bir akreditif küşat mektubunda yer alması gereken en önemli şartlar aşağıdaki gibidir.
 

Akreditif şartlarına uygun sevkiyatı yapan satıcı, küşat mektubunda istenen belgeleri, belirlenen süreler içerisinde kendi bankasına ibraz ettiği taktirde, mal bedelini almaya hak kazanır. Banka, kendisine ibraz edilen sevk evrakını akreditif şartlarına uygun bulmadığı taktirde, ödemeyi yapmaz, uygunsuzlukları alıcı firmaya bildirerek ve ödeme yetkisi ister. Buna, bankanın evraka REZERV koyması denir. Bu arada banka, uygunsuzlukları satıcıya da söyleyecek ve bunların giderilmesini isteyecektir. Satıcı firmaya ödeme ancak, bu eksikliklerin akreditif şartlarına uygun olarak giderilmesi veya alıcı firmanın bu eksiklikleri kabul ettiğini beyan etmesi durumunda yapılır.
 

1-Dönülebilir Akreditif (Revocable L/C): Açılan akreditif dönülebilir nitelikte ise ihbar bankası dolayısıyla ithalatçı bankası tarafından akreditif iptal edilebilmekte yada şartları değiştirilebilmektedir.
 

2-Dönülemez Akreditif (Irrevocable L/C): Akreditif metninde eğer dönülebilir veya dönülemez olduğu açıkça belirtilmemişse akreditif otomatikman dönülemez olarak kabul edilir. Bu akreditiflerde akreditife taraf olan amir, amir bankası, lehdar bankası ve lehdarın onayı olmadan değiştirilemez veya iptal edilemez. Amir dönülemez bir akreditif açtırmış olsa bile eğer işlemden vazgeçmek istiyorsa uygun vesaik bankasına ulaştığı zaman rezerv konması için yoktan sebepler arayabilir. Bu durumda akreditifin dönülemez özelliği kaybolur.
 

1-Teyitsiz Akreditif (Unconfirmed L/C): Teyitsiz akreditifte eğer akreditif vesaik ibrazında yani görüldüğünde ödemeli ise, ihracatçı sevk belgelerini kendi bankasına verdiği zaman, mal bedelini tahsil edememekte, bankası tahsil için evrakı amir bankasına göndermektedir. Amir banka kendisine kontrol için gönderilen evrakı inceleyip eğer akreditif şartlarına uygun bulursa, lehdar bankasına ödeme yapar. Bu tür akreditiflerde ihracatçının bankası hiçbir risk üstlenmez. Sadece evrakı kontrol ettikten sonra amir bankasına gönderir ve ödeme talimatı gelmeden ödeme yapmaz. İthalatçılar tarafından daha az masraflı olmasından dolayı tercih edilmektedir.
 

2-Teyitli Akreditif (Confirmed L/C): Açılan bir akreditife ihracatçının bankası, lehdara karşı ödeme, poliçe kabulü veya iştira garantisi eklerse, akreditif teyitli hale gelir. Yani açılan bir akreditif ilk aşamada teyitli değildir. Ancak ihracatçının bankası teyidini ekler ve bunu da lehdara bildirirse teyitli hale gelir. Teyitli bir akreditifte ihracatçı sevk vesaiki kendi bankasına verdiğinde mal bedelini alabilmekte, vadeli ise vade sonunda parasını tahsil etmekte, kabul kredili ise kendi bankasından kabul alabilmekte, iştirakli ise vesaikin değeri verilmektedir. İhracatçının bankası ihracatçıya karşı amir bankanın görevlerini yerine getirmektedir. İhracatçı muhatap olarak kendi bankasını görmektedir. Herhangi bir anlaşmazlık olduğunda ihracatçının ve bankasının bulunduğu hukuki kurallar geçerlidir. İhracatçı açısından malın satıldığı ülkenin politik ve ekonomik istikrarı nedeniyle transfer problemi sorun olmamakta ve bu hususlarda bankası ilgilenmektedir. Bu yüzden politik ve ekonomik yönden istikrarsız ve riskli olan ülkelere yaptığımız ihracatlarda teyitli akreditiflerle çalışmalıyız. Teyitli akreditifler teyit komisyonunun fazla olması sebebiyle teyitsiz akreditiflere göre daha pahalıdır. Türkiye'deki bir bankanın komisyon listesine göre teyitsiz akreditifte komisyon yüzdesi %0,1 iken teyitlide %0,15'dir. Teyitli akreditifin vadesi ihracatçının ülkesinde dolarken, teyitsiz akreditifte ise amirin bankasının bulunduğu yerde dolmaktadır. Çünkü teyitlide vade sonu ihracatçının bankasının gişelerine gelindiğinde belirlenir iken teyitsizde vade sonu amir bankasının gişelerine ulaşıldığında oluşmaktadır. Böylece ihracatçı teyitsiz akreditifteki gönderme süresini teyitli akreditifte tasarruf etmektedir. Teyitli olarak açılan bir akreditif anı zamanda dönülemez olmak zorundadır.
 

1-Vesaik İbrazında Ödemeli Akreditif (At Sight L/C): Görüldüğünde ödemeli akreditiflerde ödeme, belgeler görüldüğünde, eğer aynı zamanda akreditif teyitli ise ödeme ihracatçının bankasına evraklar verildiğinde, teyitsiz ise ithalatçının bankası tarafından evrak görüldüğünde ödeme yapılır.
 

2-Vadeli Akreditif (Deferred Payment L/C): Vadeli akreditiflerde müşteriye bir nevi kredi açılmaktadır. Müşteriye belirli bir vade tanınarak mal bedeli vade sonunda tahsil edilmektedir. Eğer açılan akreditif aynı zamanda teyitli ise vade sonunda ihracatçı parasını kendi bankasından tahsil edecektir. Vade sonunda malların bedeli tahsil edileceğinden ithalatçının malları beğenmeyip ödemeden kaçma imkanı yoktur.
 

3-Kabul Kredili Akreditif (Acceptance L/C): Bu tür akreditiflerde ihracatçı sevk vesaikine ilave olarak teyitli akreditifte kendi bankası adına, teyitsiz akreditifte ithalatçının bankası adına genellikle vadeli bir poliçe tanzim eder. Tanzim edilen bu poliçe kırdırılabilir. Akreditife teyit veren banka vade sonunda mal bedelini ödemekle yükümlüdür. Ancak teyit vermemiş ise ödeme konusunda herhangi bir yükümlülüğü yoktur. Amir banka vadesinde ödeme yapan ihracatçı bankasını ramburse etmekle yükümlüdür. İhracatçı firma isterse poliçesini vade sonuna kadar saklar yada ciro edebilir.
 

4-İştiralı Akreditif (Negotiable L/C) : İştiraya yetkili kılınan banka tarafından poliçelerin veya vesaikin değerinin verilmesi yani satın alınması anlamına gelmektedir. Bedeli verilmeden vesaikin sadece incelenmesi bir iştirayı oluşturmaz. Akreditif hem teyitli hem de iştira karşılığında ödemeli ise ihracatçının bankası uygun vesaik verildiğinde, vesaiki satın alarak mal bedelini ihracatçıya öder. Şayet teyitsiz olursa, ihracatçının bankası vesaikin değerini vermekle ihracatçıya bir kredi açmış olur. Eğer bu vesaik amir banka tarafından rezerv bulunarak geri ödeme ani ramburse olmaz ise ihracatçının bankası daha önce ihracatçıya ödediği vesaik bedelini faiziyle birlikte geri tahsil eder.
 

Akreditif metninde "Transferable" sözcüğü mevcut ise, kendisine akreditif açılan lehdar yani ihracatçı, bu akreditifi başkasına devredebilir. Özellikle lehdarın bizzat imalatçı olmadığı durumlarda asıl imalatçı ile anlaşarak kendi bankasına gider ve akreditifi imalatçıya devredebilir. İhracatçının bankası bu devir işlemini kabul ederse sorun yoktur. "Transferable" bir akreditif ancak bir kez devredilebilir. Bunun sebebi ise alıcıyı korumaktır. Ancak açılan bir akreditif aynı zamanda kısmi yüklemelere izin veriyorsa ilk lehdar akreditifi birden fazla kişiye devredebilir. Bir akreditif orijinal akreditifte belirlenen şartlarla devredilebilir. Ancak ilk ihracatçının bu mal ticaretinden para kazanmasını teminen akreditifin tutarının, akreditifte belirtilen birim fiyatın, vade tarihinin, vesaik ibraz tarihinin, sevkıyat süresinin, sigorta oranının düşük tutulmasına veya değişikliklere izin verilmektedir. İkinci lehdarın düzenlediği faturada alıcı olarak ithalatçı yerine ilk lehdarın ismi yer alır. Birinci lehdar bankaya verilen bu faturayı alarak birim fiyatının daha yüksek olduğu ve satıcı olarak kendisinin gözüktüğü faturayı bankasına ibraz eder. Böylece ithalatçı ilk lehdarın ne kadar komisyon aldığını bilemeyeceği gibi, malı imal edeni öğrenemeyecek ve daha ileri ki bir tarihte ihracatçıyı devreden çıkaramayacaktır.
 

Eğer lehine akreditif açılan ihracatçı malların direk üreticisi değilse veya üretici olmakla birlikte malların temininde güçlük çekiyorsa, devreye bu türde akreditif girer. Bu durumda ithalatçı, ihracatçı lehine devredilemez akreditif açmakta, ihracatçı da açılan bu akreditifi kredi garantisi olarak göstererek, sattığı malı kendisine satan imalatçı adına yeni bir akreditif açtırmaktadır. Eğer ihracatçı imalatçı lehine açtırdığı akreditifi kendi finansman ihtiyaçları ile karşılasaydı böyle bir akreditife gerek kalmazdı. Karşılıklı akreditif devredilebilir akreditif açtırmaktan daha pahalıdır. Karşılıklı akreditifin işlerlik kazanabilmesi için hem alış hem de satış akreditif ödemelerinin aynı bankada yapılabilmesi gerekir. İmalatçı malı yükleyip evrakı bankaya verdikten sonra, satış akreditif bedelinin ihracatçıya düşen kar kısmı ayrılır ve kalanı imalatçıya ödenir. Daha sonra satış akreditifin bedeli ithalatçı bankasından tahsil edilir. Dikkat edilmesi gereken en önemli husus, satış akreditifinin bedelinin tahsil edilebilmesi için vadesinin alış akreditifinin vadesinden daha uzun tutulmasıdır. Karşılıklı akreditifler transit ticarette ithalat açısından da kullanılabilir. Karşılıklı akreditifin en sık kullanıldığı sahalardan biri de transit ticarettir. Karşılıklı akreditifler özellikle ihracatçı (aracı) ve imalatçı firmanın ayrı ayrı ülkelerde olduğu durumlarda kullanılır.
 

"Red Clause" akreditif, ihbar veya teyit eden bankaya vesaik ibrazından önce ihracatçıya avans ödenmesine imkan veren bir akreditif türüdür. Akreditif tutarının bir kısmı yada tamamı malları sevk etmeden önce ihracatçıya malları hazırlaması için avans olarak verilir. Yani bütün akreditif çeşitlerinde malların bedeli şartlara uygun malların sevk edilmesi ve akreditif metnine uygun dokümanların bankaya ibrazı ile ödeme yapılırken bu tür akreditifte vesaik ibrazından önce ödeme yapılmaktadır. Akreditife dayanarak tek bir yükleme yapıldığında peşin alınan bedelin akreditif tutarından düşülmesi gerekir. Kısmi yüklemelerde ise hangi yükleme yada hangi yüklemelerde mahsup edileceğinin belirtilmesi gerekir. Peşin akreditif ülkemize açılan bir kredi niteliğinde olduğundan %6 oranında K.K.D.F' ye tabidir. İhracat yapılmadığında gecikme faizi ile birlikte tahsil edilir. İhracat gerçekleştiğinde ise bloke edilen bu meblağ bankadan çözdürülür. Garantisizde ihracatçının bankası peşin kısmı ihracatçıdan bir garanti almaksızın kendisine öder. İhracat gerçekleşmezse ödediği parayı amir bankasından tahsil eder (ihracatçı da iade etmezse). Garantilide ise ödenen peşin kısım için ihracatçıdan garanti alınır. Peşin döviz alındığı halde ihracat gerçekleşmezse bu ödenen peşin dövizin kambiyo mevzuatına göre 1 yıl içinde geri iadesi gerekir.
 

Rotatif akreditif şartları gereğince bir miktarı veya bir kısmı kullanıldıkça ve herhangi bir yenilemeye gerek kalmaksızın önceden belirlenen miktar dahilinde yenilenen akreditiflerdir. Eğer ithalatçı aynı türden malı aynı ihracatçıdan sürekli alıyorsa bu takdirde örneğin 1 yıl süreli akreditif açtırarak parasını bağlamasına gerek kalmaz. Açılan akreditif kullanıldığında talimata gerek kalmaksızın otomatik olarak yenilenir. Rotatif Akreditif süreye bağlı olarak açılan ve kümülatif olmayan olarak ikiye ayrılır. Süreye bağlı olarak açılan akreditiflerde akreditif açıldığında eğer o ay içinde tamamı kullanılmazsa bir sonraki aya devredebilir. Yani kullanılmayan kısım birikerek devreder. Kümülatif olmayan olarak açılan akreditiflerde kullanılmayan kısım devredilemez aynı zamanda iptal edilir.
 

Bu tür akreditiflerde belirli bir edimin yerine getirilmediğini ispat eden evrakın bankaya ibrazı ile ödeme yapılır. Standby Akreditif bir banka teminat mektubu niteliğindedir. Anlaşma şartları yerine getirilirse akreditif bedelinde herhangi bir ödeme yapılmaz.
 

Şu ana kadar açıklanan akreditiflerde ödemeyi ilk önce amir bankanın talimatı ile ihracatçı bankası yapmaktaydı. Bilindiği gibi bankalar arası bir kredi ilişkisi (Credit-line) olmadan akreditifin gerçekleşmesi zordur. Rambursman kelime anlamı itibariyle bir alacağın geri ödenmesi veya bir borcun ifasıdır. akreditifli işlemlerde genelde ödeme konusunda ihracatçıya karşı sorumlu olan yerli bankadır. Eğer ihracatçı firma bankasının kendisine ihbar ettiği akreditifin şartlarına uygun malları sevk edip evrakı da süresi içerisinde ibraz ederse parasını zamanında alacaktır. Burada akreditif teyitli ise kendi bankasından, diğer durumlarda ise ancak amir bankanın talimatı geldiği zaman ihracatçı bankası ödeme yapacaktır. Her iki durumda da yerli bankanın muhabirlik ilişkisinden dolayı bir talimat çerçevesinde yaptığı bir ödeme vardır. İşte yapılan bu ödemenin amir banka tarafından karşılanması işlemi rambursmandır. Amir banka ihracatçı bankasının yaptığı ödemeyi ramburse etmekten kaçınması zordur. Rambursman bankası terimi daha çok bankaları ilgilendiren bir husus olup ödemeyi hangi bankanın yapacağını belirtir.